«« gebouw(kunde), kantoor (concepten) & vastgoed


Rijksarchieven - Deel 6
uit smaak 50, tijdschrift van de rijksgebouwendienst
mede mogelijk gemaakt door facilitaire aanbieders online

Modern archief in overmaats erfgoed
Brabants Historisch Informatiecentrum werkt digitaal en decentraal!
LeoHooijmansGalileoNoordwijkFacilitaireInformatieOnlineHoezo??
De citadel van Den Bosch ligt op een steenworp van het stadscentrum. Je loopt een stukje langs de oude haven, je kruist de Zuid-Willemsvaart en luttele meters verder sta je voor metershoge wallen. Binnen deze verschansing liggen de rijksarchieven van de provincie Noord-Brabant opgeborgen, evenals de archieven van achttien Brabantse gemeenten en twee waterschappen. Op een sneeuwwitte winterdag ligt het complex er wat verlaten bij. Op het wandelpad langs het fort laat een man zijn hond uit, uit de verte klinkt gejoel van kinderen die op sleetjes de aarden wal afroetsjen. Maar wie zich via een toegangspoortnaar het carrévormige hoofdgebouw begeeft, ervaart een bijna gewijde stilte.

Binnen opent zich, achter de entreehal, een magistrale ruimte. Op de voormalige binnenplaats staat een reusachtige houten ‘tafelconstructie.’ Verbindende glaspanelen tussen het ‘tafeldak’ en de oude bakstenen muren geven een fraaie lichtinval. Ook hier, in het hart van het gebouw, overheerst de rust. Studieplekken genoeg, maar geen volk.

‘Bezoekers?’ reageert directeur René Bastiaanse desgevraagd. ‘Die krijgen we vooral op onze site. Het afgelopen jaar zorgden 125.000 individuen voor 780.000 site-bezoeken. Hier tref je hooguit een onderzoeker die stukken nodig heeft uit het depot.’ De ironie wil dat juist dit archief, het Brabants Historisch Informatiecentrum, met zijn ruim bemeten kantoren, zalen, bijgebouwen en buitenruimte, steeds minder oppervlak vraagt. ‘Onze website is belangrijker dan deze gebouwen’, legt Bastiaanse uit. ‘We trokken hier toch al geen passanten. De Bosschenaren hebben een stadsarchief in het centrum, en het is ons helaas niet gelukt om daarmee samen te gaan. En de streekbewoners wier archieven wij hier beheren, komen niet naar de citadel, dat is te ver. Wij bedienen ze digitaal en lokaal. Ze komen namelijk wel massaal naar de avonden die we organiseren in dorpshuizen of andere zaaltjes in de streek.



’Aan cursussen, lezingen of exposities doet dit centrum ook niet meer. ‘Er kwamen nauwelijks mensen op af’, vertelt de directeur. ‘En we vinden het ook nogal patroniserend om zelf selecties te maken uit de collectie. We kunnen onze maatschappelijke taak beter vervullen door Brabanders actief te betrekken bij de opbouw van de collectie. Ze zijn vooral geïnteresseerd in de laatste honderd jaar, en daarover weten ze meer dan wij.’

BINDING MET HET PUBLIEK
Natuurlijk beheert het BHIC conform de wet zijn eeuwenoude leen- en bevolkingsregisters, zijn rechtsarchieven en andere deelcollecties, maar ‘binding van mensen’ acht Bastiaanse zijn hoofdopdracht. ‘Mensen willen ergens bij horen, daar komt ook dat genealogisch onderzoek vandaan. Die behoefte faciliteren wij primair met onze site. We vragen mensen om hun verhalen en herinneringen, en vooral ook om beeld en geluid. Ze leveren dat in overstelpende hoeveelheden. Wij maken het toegankelijk, en de respons is vervolgens enorm. Zowel op onze lokale avonden als op de site-fora gaan mensen in discussie en doen ze allerlei ontdekkingen. Over hun voorouders, hun oude school, hun dorp, noem maar op. We experimenteren ook steeds met nieuwe invalshoeken. Zo is er nu een populaire zoekingang naar criminele voorouders. En we bouwen aan een interactieve waterkaart, met details over molens, bruggen, sluizen.’Het voorname onderkomen in Den Bosch is dus niet essentieel meer voor het BHIC? ‘Je zou ons op een industrieterrein kunnen zetten’,knikt Bastiaanse. ‘Maar dan moet dit fysieke erfgoed wel een passende nieuwe functie krijgen. De citadel is ook zelf immers een belangrijk stuk geschiedenis. Nadat Den Bosch in de zeventiende eeuw op de Spanjaarden was terugveroverd, zat de Republiek met het probleem dat de meeste Bosschenaren katholiek waren en daarom Spaansgezind bleven. Deze citadel was ook bedoeld om de burgers in het gareel te houden, met een vrij schootsveld naar de stad. De bewoners noemden hem spottend de papenbril.



Ondergronds ontmoet bovengronds in Den Bosch

Het huidige hoofdgebouw dateert van 1789. Het dient eeuwenlang als kazerne en militaire gevangenis. Pas in 1962 vertrekt defensie en treedt verval in. Als het complex vele jaren later tenslotte bestemd wordt voor het provinciale rijksarchief, blijkt een ingrijpende renovatie noodzakelijk. Bureau Ahrens-Kleijer-Baller krijgt in 1980 de opdracht voor een grondig herstel en herontwerp. De verzakte bastions en wallen worden opnieuw opgebouwd en de bijgebouwen (een toegangspoort, een wachtgebouw en een kruithuisje) worden gerestaureerd. Een groot deel van het zwaar vervallen hoofdgebouw ondergaat sloop, en alleen het centrale carré wordt daarna herbouwd. En uitgebreid. Het krijgt niet alleen een overdekte binnenplaats, maar ook een kelderverdieping. Mét daglicht, dat binnenvalt via verlaagde halve cirkels in de aangrenzende tuin. In het gerestaureerde wachtgebouw is het restauratieatelier van het archief ondergebracht. Het kruithuisje is ingericht als horecaruimte en wordt incidenteel verhuurd. Bij de toegangspoort is een fietsenstalling ingericht.



Leeszaal in de overkapte binnenhof.

ESCHER
Het hoofdgebouw is imposant, beaamt Bastiaanse. ‘Het is ook prachtig terughoudend gerestaureerd, met al dat hout.’ De centrale hal geeft doorzicht naar alle kanten, en het symmetrisch gelede trappen-huis, dat naar de kelder leidt, is onder sommige hoeken van een Escherachtige schoonheid. De kelder zelf profiteert vormtechnisch van de oorspronkelijke fundamenten. Onder de brede, pas bij de restauratie blootgelegde booggewelven zijn onder meer een kantine (die deze winter wordt teruggebracht tot een kleiner café met zelfbedieningsautomaten) en twee vergaderzalen ingepast. Nog in 2008 werden de vergaderzalen, vernoemd naar historische royalty, gerenoveerd, vertelt BHIC-onderzoeker Rien Wols, die fotograaf en verslaggever rondleidt. ‘De Frederik Hendrikzaal was ontzettend grijs,daar hebben we een vrolijk oranje voor teruggekregen. En de Willem en Mariezaal kreeg onder andere nieuwe gordijnen en een nieuw folie op de scheidingswand. Ontwerper Harrie van Helmond gebruikte daar de afbeelding van een 1e eeuws manuscript voor.’Op de begane grond is een grove houten brug, die het trapgat in het midden overspant, een merkwaardige blikvanger. ‘Die is niet van Ahrens, maar van een renovatie uit 1998, toen de centrale hal opnieuw werd ingericht met een balie en werkeilanden’, vertelt Wols. ‘De interieurontwerper wilde perse die brug toevoegen. Maar bijna niemand gebruikt hem, hij is te steil.’ Grijnzend: ‘Toen het onding er stond, bleken de holle dragers een rare echo te veroorzaken. Een week lang heeft iemand er via een trechtertjezand in zitten strooien om ze stil te krijgen.'



Rechts het 'Bossch Strick Grefier'

KERFSTOK
Tijd voor een blik in de depots. Op de weg erheen etaleren vitrines bewijsstukken van spraakmakende rechtszaken: een kerfstok, een revolver, een beursje met muntjes. Ook zijn er foto’s. Van een knokploeg die in 1944 een overval pleegde om distributiebonnen te bemachtigen, en van keurige heren met bolhoeden: vermomde dieven. Eenmaal in de geklimatiseerde bewaarplaats komen verrassingen tevoorschijn. Zo blijkt het Bossch Strick Grefier (zie hierboven) een loodzwaar in leer gebonden boek met centimeters dikke metalen knoppen op het omslag. Als het boek lag opengeslagen, kon geknoeid vocht er onderdoor stromen. We zien een reusachtige brief met dito zegel, waarin koning Willem I in 1828 een zekere Barend van Lockhorst een adellijke titel verleent. Een wapen met wolven zet het document kracht bij. Een eenvoudige tekening, een paar laden verderop, ontroert. Het plaatje geeft een vogelvlucht-perspectief op landerijen, heggen en een boerderij, netjes ingekleurd en via nummertjes voorzien van een handgeschreven toelichting in de kantlijn. ‘Een gerechtelijk bewijsstuk uit de tijd dat er nog geen camera’s waren’, legt Rien Wols uit. ‘Het geschil ging over een omgezaagde boom. Kijk, hier ligt-ie.’ Het minuscule stammetje heeft zowaar ook een nummer, verwijzend naar ‘de gevelde Eijck in questie.’ Buiten leggen lage winterse zonnestralen de vestingwallen en gebouwen in een zachte gloed. Gelukkig weten de Bosschenaren dit bijzondere terrein bij speciale gelegenheden wél te vinden. Het BHIC verwelkomt stadse evenementen en werkt graag mee aan monumentendagen en andere cultuurfestijnen. Zo haalt de citadel dan soms toch opeens duizenden bezoekers in één week.



Het kruithuisje, ingericht als horecaruimte.

REGIONAAL HISTORISCH INFORMATIECENTRUM IN HET KORT


ONTSTAAN UIT: fusie (2005) van het Rijksarchief Noord-Brabant en de streekarchieven Brabant Noordoost en Langs Aa en Dommel
GEVESTIGD IN: de citadel (1642) in het centrum van ’s Hertogenbosch. Het oorspronkelijke ontwerp van deze vesting, later aangevuld met diverse bouwwerken, wordt toegeschreven aan Pieter Hendrikszoon van Bilderbeek. De huidige vorm ontstond tussen 1983 en 1986 uit restauraties, sloop en wederopbouw (architectenbureau Ahrens-Kleijer-Baller). In het stadhuis van Grave (Erik van Egeraat, 2007, gemeente-eigendom) heeft het BHIC een nevenvestiging. In de openbare bibliotheek van Veghel is bovendien een klein bezoekerscentrum ingericht met lokale historische informatie.
OPPERVLAK: 10.000 vierkante meter
LOCATIE DEPOTS: twaalf ruimtes in het hoofdgebouw van de Bossche citadel, verdeeld over een laag ondergronds en een laag bovengronds. Daarnaast heeft de vestiging in Grave een depot.
OMVANG COLLECTlE: 30 kilometer documenten
DEPOTCAPACITEIT: 32,5 kilometer in de citadel, 5,5 kilometer in Grave
OUDSTE STUK: Oudste stuk: brief (1202) van abt Wiricus van Floreffe, met daarin de verklaring dat een echtpaar de abdij dertig Keulse marken heeft betaald voor een stuk grond, onder beding dat hen tot hun dood de helft van het vruchtgebruik toekomt.
BIJZONDERE SCHAT: Het ‘Bossch Strick Grefier’, een uitvoerige registratie van alle lenen van de hertog van Brabant gedurende een eeuw, vanaf het begin van de 16e eeuw.


Dit artikel 'Rijksarchieven deel 6' maakt deel uit van een serie over provinciaal gevestigde archieven in rijksmonumenten of uitzonderlijke gebouwen van de RGD. Het stond in SMAAK 50 in februari 2011.
De tekst is van Carien Overdijk. De foto's van Roelof Pot.
De publicatie op 'facilitaire informatie online' is mogelijk gemaakt met toestemming van Jaap Huisman, hoofdredacteur van SMAAK.

gebouwen met smaak!
zie ook de overige delen, die beschreven zijn in SMAAK. een magazine van de rijksgebouwendienst.

SMAAK staat voor Stedebouw, Monumentenzorg, Architectuurbeleid, Architectuur en Kunst.


[naar top]
DezeTekstIsVanLeoHooijmansGalileoNoordwijkFacilitaireInformatieOnline
Dit document niet uitprinten, aub. Denk aan het milieu en uw onkosten.
Wilt u het nog een keer lezen maak een bladwijzer (favoriet).
Wilt u het artikel door een ander laten lezen, stuur een link door.
uit smaak 50, tijdschrift van de rijksgebouwendienst

SMAAK - Blad voor de Rijkshuisvesting

Postbus 20952, 2500 EZ Den Haag,
[T] 0800 899 1103

mooi digitaal te lezen!
klik op 'SMAAK magazine'

mede mogelijk gemaakt door facilitaire aanbieders online

Facilitaire Aanbieders Online


voor zoeken naar producten/diensten en verenigingen
klik op foto....




facilitaire-informatie-online.nl ©
ingevoerd op 1 augustus 2011
het laatst gewijzigd op 29-12-2012

voorwaarden voor gebruik/bezoek van deze website: klik hier....
(de kleine lettertjes, maar dan iets groter)